Laslo Sekelj

U nacionalnom šarenilu nekadašnje Jugoslavije, Jevreji su predstavljali jedan sasvim mali kamenčić. Nakon tri talasa iseljavanja za Izrael 1948-1951, koje obuhvata, zajedno sa kasnijim individualnim iseljava­njima, oko 8 000 osoba, broj Jevreja koji su ostali procenjuje se između pet i sedam hiljada. Broj članova jevrejskih opština procenjuje se na manje od 5 000 (od kojih oko 15% čine nejevrejski članovi uže porodice). (Perić, 1972; Demographic…1986) Kada je reč o fenomenu antisemi­tizma u periodu 1945-1991, od komunističkog osvajanja vlasti do raspada države, postoje tri perioda: (1) 1945-1967: period bez javnih manifestacija antisemitizma; (2) 1967-1988: antisemitizam pod krinkom anticionizma; (3) Od 1988. do danas, “republikanizacija” i funkcionalizacija Jevreja;

1945-1967: Jugoslovenska idila

Prve dve decenije postojanja obnovljene jugoslovenske države protekle su u idili “bratstva i jedinstva”. Nacionalizam je bio latentan (pa otuda i antisemitizam), ali pod komunističkom vlašću autoritarnog tipa sve protivrečnosti morale su da budu potisnute. Iz same prirode režima ovoga tipa može da sledi antisemitizam kao pratilac komunističkog totalita­rizma, kao što je to bio slučaj svuda u Istočnoj Evropi (osim u Bugar­skoj). U specifičnosti jugoslovenske verzije socijalizma, pored ostalog, spada i oficijelna odbojnost prema antisemitizmu, ali i odsustvo mogućnosti da se on kao vid nacionalne netrpeljivosti pojavi na javnoj sceni. Doduše, zabeleženo je više desetina slučajeva ekspresija antisemi­tizma na nivou individualne ekspresije antisemitskih predrasuda i osećanja. Svi zabeleženi slučajevi bili su sudski proganjani na osnovu Zakona o zabrani izazivanja nacionalne, rasne i verske mržnje i razdora. Reč je o verbalnim iskazima nastalim na osnovu lične netrpeljivosti. U istraživanju Arhiva Jevrejskog istorijskog muzeja u Beogradu, naišao sam na 12 slučajeva zabeleženih na teritoriji Vojvodine i Slavonije.[1]

U okviru ankete UNESCO-a jedna posebna komisija je 1954. godine pregledala jugoslovenske školske udžbenike iz istorije za srednje škole i nije stavila nijednu primedbu (Jevrejski bilten, 1954). Što se antisemitizma u sferi javnih komunikacija tiče, u arhivskom materijalu koji mi je stajao na raspolaganju, zabeleženi su sledeći slučajevi: pred­stava jedne diletantske družine u Somboru 1946, jedan češki film (“Ni­kola Šuhaj”) i jedan novinski članak (Ljubljanski dnevnik od 24.9.1951.). Od svih ovih, sasvim marginalnih slučajeva, daleko je značajnija činje­nica da je Savez jevrejskih opština Jugoslavije (SJOJ) potpuno nes­metano delovao u ovom periodu, da je država omogućila tri alije za Izrael (iselilo se oko 7 500 lica) i kasnija individualna iseljavanja i daje SJOJ nesmetano uzimao učešće u radu međunarodnih jevrejskih organizacija, izuzev Svetskog cionističkog kongresa.

Period “nesvrstanog”anticionizma: 1967—1988.

Zajedno sa državama Varšavskog ugovora, Jugoslavija je juna 1967. prekinula diplomatske odnose sa Izraelom. Štaviše, ona je postala pred­vodnik “nesvrstanog” anticionizma i praktično najglasniji kritičar Izra­ela izvan arapsko-muslimanskog sveta. Pod krinkom “anticionizma”, antisemitizam se pojavio na političkoj sceni, ali kao marginalna pojava. Iako je antiizraelizam imao na vrhuncu ove politike maltene status državne ideologije, sa zvanične strane, ova politika uvek se pokušavala jasno distancirati od antisemitizma. Isto tako, a to je osnovna razlika u odnosu na zemlje Varšavskog ugovora, od jevrejske zajednice nije se tražilo da sledi državnu politiku. Jevrejske opštine i SJOJ održavali su veze sa Izraelom i jevrejskim organizacijama. Doduše, bilo je povremeno problema od strane lokalnih policijskih vlasti u vezi grupnih odlazaka u Izrael. Isto tako, pojedinci su doživeli mnoge neprijatnosti zbog svog proizraelskog ili “procionističkog” stava. S druge strane, antisemitski napisi u štampi pod firmom kritike Izraela i “anticionizma” nisu izražavali zvaničan stav, kako je to uvek usmeno saopštavano prilikom protesta od strane Saveza jevrejskih opština u forumima Socijalističkog saveza, ali nikada nijedna krivična prijava nije urodila plodom.

Razlikujemo tri vrste tipova antisemitske delatnosti u ovom periodu: a) muslimansko-arapsku propagandu; b) masonsko-jevrejsku zaveru inspirisanu Protokolima sionskih
mudraca; c) tradicionalni hrišćanski antiju

a) Muslimansko-arapska antisemitska propaganda

U centru svih javnih manifestacija antisemitizma u Jugoslaviji, u ovom periodu, stoje Protokoli sionskih mudraca. Ponovnom štampanju i ob­javljivanju ove biblije antisemitizma prostor je otvorila muslimansko-arapska propaganda u vezi s ratom na Bliskom istoku i palestinskim problemom. Prvo se javio okoreli antisemita, Hadži Husein Đozo[2], koji je u muslimanskoj reviji Hrvat, 1943. u doba NDH, između ostalog tvrdio: “Kroz čitavu povijest čovječanstva Židovi su predstavljali naj­veću opasnost po ljudski rod.” (A Muslim…, 1972:20-21) Ovaj “struč­njak za jevrejsko pitanje”, četvrt veka kasnije, na svetskoj konferenciji ulema u Kairu 1968, u ime jugoslovenskih Muslimana proklamuje džihad, “sveti rat protiv pripadnika jevrejskog plemena svuda gde se mogu pronaći”.[3] Svoj doprinos džihadu, Đozo, sada u funkciji glavnog i odgovornog urednika muslimanskog lista Preporod, daje objavljivan­jem članka Lutve Kurića “Jevrejska pravda”. Tekst istovetan po idejama u Đozovim tekstovima iz 1943: “Teško je nabrojati sva zvjerstva Jevrejskog naroda… Najveće snage reakcije i mračnjaštva u svijetu ustale su da pomažu i brane Jevreje.” (Kurić, 1972)

Nakon arapsko-izraelskog rata 1967, u Jugoslaviju je na studije došlo na hiljade palestinskih studenata. Njihova udruženja izdavala su razne propagandne brošure, medu kojima i prevode arapskih verzija Protokola zavere sionskih mudraca. Takva jedna brošura, izdata u Zagrebu pod firmom “pravedne borbe palestinskog naroda”, našla je svoj put do lista novosadskih studenata Index od 24.3.1971. (Udruženje arapskih studenata, 1971) Sličnog karaktera je i tekst S. Milina: “Uzgo­jio ih je cionizam” iz arsenala sovjetskog antisemitizma, objavljenog u zagrebačkom mesečniku posvećenom izboru aktuelnosti iz svetske štampe (Milin, 1970:27-32). Pored ovih otvoreno antisemitskih članaka u okviru antiizraelske kampanje i direktiva koje su novinari primali, objavljen je u najuticajnijim dnevnim i nedeljnim novinama, kao i na radiju i televiziji, čitav niz napisa koji su svoj antiizraelski karakter, namerno ili iz neznanja, nadopunjavali i antisemitizmom. To se naročito odnosi na period neposredno posle ratnih sukoba na Bliskom istoku, isključivo od strane glavnih republičkih novina i televizijskih stanica, a akteri su bili spoljnopolitički novinari i u jednom slučaju diplomata (Faik Dizdarević u sarajevskom Odjeku od 1.1.1969). U period komunističkog režima spada i činjenica da će se neki od ovih aktera, deset ili petnaest godina kasnije (kao na primer Aleksandar Prlja, nekadašnji spoljnopolitički, pa potom glavni urednik Politike) pojavljivati u istim novinama sa proizraelskim tekstovima.

Kroz štampu dirigovani antiizraelizam nosio je sva obeležja komu­nističkog političkog autoritarizma, ali – za razliku od Istočne Evrope -svesno se želeo izbeći antisemitizam. To se vidi i iz činjenica o malom broju antisemitskih tekstova, njihovom pojavljivanju bez jasne međusobne povezanosti, kao i javnih kritičkih reakcija na njih. Organ Socijalističkog saveza radnog naroda Borba, 26.2.1969. reagovala je na proglašenje džihada u ime jugoslovenskih Muslimana od strane H. Džoza u Kairu. Redakcija časopisa Preporod, objavila je izvinjenje i ispravku povodom L. Kurićevog članka. Novosadski Index, u sledećem broju objavio je tri kritička članka povodom prethodnog an­tisemitskog članka. Tekst Faika Dizdarevića u Odjeku, izazvao je čitav niz kritičkih reakcija. V. Miletić u NIN-u (“Pet članaka o mržnji”) i autor ovog teksta u Studentu (“Antisemitizam u jugoslovenskoj štampi”) reagovali su na gore pomenute antisemitske članke i objavljivanje Pro­tokola sionskih mudraca. To se odnosi i na pojave antisemitizma u svetu. A. Novak, u članku “Poruka sovjetskim Jevrejima”, kritikovao je u ljubljanskom Delu, 12.12.1970, sovjetski antisemitizam. Posebno treba podvući daje antisemitska kampanja u Poljskoj naišla na nepodeljenu osudu celokupne jugoslovenske štampe, uključujući organ CK SKJ, Komunist, kao i mnogobrojna profesionalna udruženja. Međutim, ni­jedna krivična prijava koju je podneo SJOJ zbog raspirivanja nacionalne mržnje nije urodila plodom, uključujući i onu koja je podneta protiv jednog ploda ove poljske antisemitske kampanje, knjige Duga ruka Izraela Januša Pialkeviča, odnosno pisca njenog predgovora Radovana Vukadinovića (Pialkevič, 1978). Tokom protestnog mitinga – rok kon­certa organizovanog jula 1982, povodom masakra nad palestinskim logorima u Bejrutu, spaljena je lutka sa natpisom “Juden” i nošena parola “Judini sinovi – osvetićemo Bejrut”. Počinioci ne samo što nisu odgovarali, već nisu bili u tome ometeni ni na koji način. S druge strane, kada je na istom mestu grupa beogradskih studenata razvila parolu podrške sindikatu “Solidarnost” – istog trenutka je uhapšena, a parola uklonjena.

b) Oživljavanje “Protokola sionskih mudraca ”

Početkom 1971. biblija antisemitizma, Protokoli sionskih mudraca, ulazi ponovo na javnu scenu Jugoslavije. U jednom članku (“Povodom ponovnog pokušaja štampanja celokupnih dela Luja Ferdinanda Deluša-Selina”) objavljenom u književnom časopisu Ovdje iz Titograda, govori se o “moći Jevreja” kao uzroku “tužne” sudbine dva velika pisca antisemita, Celinea i E. Pounda. U članku, autor govori “o visokoj dokumentarnoj vrednosti činjenica iznetih u Protokolima sionskih mudraca”. Na ovaj tekst Aleksandra Lončara[4], reagovao je književnik Danilo Kiš (Kš, 1971). U svojoj tvrdnji o dokumentarnoj vrednosti Protokola, Lončar nije ostao usamljen. Krajem iste godine, u beograd­skom književnom časopisu Delo, Dragoš Kalajić[5] direktno citira ovu bibliju antisemitizma kao autentični dokumentarni izvor za sud o karak­teru jevrejske religije (Kalajić, 1971:677). Kalajić, sve do danas, u revijalnoj štampi, objavljuje tekstove o jevrejsko-masonskoj zaveri. Ovom krugu pripada književnik i slikar Miro Glavurtić[6], koji je u privat­nom izdanju 1978. objavio knjigu Satana, parafrazirajući Protokole. U kulturnom dodatku dnevnog lista Politika, o knjizi je kritički pisao Milutin Stanisavac (8.2.1979), SJOJ je podneo krivičnu prijavu – bez rezultata. Isto se desilo i četiri godine kasnije, kada je isti pisac (Glavurtić) ponovo u privatnom izdanju predstavio Jevreje u duhu Protokola. Na knjigu Psine reagovao je kritičar NIN-a, Igor Mandić (8.8.1982), a SJOJ je opet bezuspešno podneo krivičnu prijavu. U isto vreme, Protok­ole je na Televiziji Beograd propagirao novinar N. Višnjić, kao Savet pet rabina koji sede u Njujorku. TVB se naknadno izvinila zbog ovog incidenta. Najzad, decembara 1983. i januara 1984, Ilustrovana politika u više nastavaka štampa jedan feljton o masonima u kojem su preneti delovi Protokola, naravno, kao “istina o Jevrejima”. Uz mnogo nate­zanja, i nakon više političkih intervencija, obustavljeno je dalje objavlji­vanje feljtona Mihaila Popovskog “Tajanstveni svet masona”. Međutim, pod istim naslovom pojavila se knjiga u Beogradu, u izdanju preduzeca “Nova knjiga”, 1984. Sudski je zabranjena sledeće godine (1985), ali se posle zabrane pojavila na makedonskom jeziku, a krajem osamdesetih ponovo u izlozima beogradskih knjižara.

c) Tradicionalni antijudaizam, stereotipi i predrasude

Srpska pravoslavna crkva, sve do danas, zvanično nije napustila optužbu Jevreja za bogoubistvo. U tom duhu, časopis Pravoslavni misionar objavio je tokom sedamdesetih i ranih osamdesetih više tekstova. U dnevnoj i nedeljnoj štampi iz ovoga perioda, ponekad su objavljivani napisi u kojima su se Jevreji opisivali u duhu klasičnih antijevrejskih stereotipa i predrasuda. Na primer: Vjesnik od 19.1.1971 (najava filma “Čovjek iz zalagaonice”); Politika od 28.10.1973 (B. Dikić: “Mucavi Mojsije”), sarajevski Svijet novembar 1984 (Zlatko Dizdarević: “Ope­racija Mojsije”). Osamdesetih godina isti fenomen javlja se u rubrici pisma čitalaca u mariborskom Telex-u i slovenačkom verskom časopisu 2 000.

„Republikanizacija“ antisemitizma i funkcionalizacija „Jevreja“

U drugoj polovini osamdesetih započeo je raspad Jugoslavije. Celokupna sfera politike redukovana je na nacionalno, a federalne jedinice, repub­like, počele su da se ponašaju kao države. Jedinstveni jugoslovenski politički i državni prostor prestao je da postoji već mnogo ranije pre formalnog raspada države 1991. U nacionalističkom prepucavanju, za potrebe političkih kampanja funkcionalizovani su i Jevreji. Upoznali smo ponovo fenomen antisemitizma, ali i jedan sasvim novi fenomen (zlo)upotrebe Jevreja za vlastite nacionalističke svrhe. Isto tako, i oni koji su se u predizbornim kampanjama predstavljali kao antisemiti, prema spolja pokušavaju to da zabašure, jer nakon holokausta, antisemi­tizam je nespojiv s “demokratskim” imidžom.

Slovenija

Kao i druge političke novotarije vezane za dezintegrisanje Jugoslavije i prva značajnija manifestacija (zlo)upotrebe Jevreja za vlastite nacionali­stičke svrhe došla je iz Slovenije. Miting u Cankarjevom domu februara 1989, kada je izvršena nacionalna homogenizacija Slovenaca na pro­gramu otcepljenja od Jugoslavije – protekao je pod znakom Davidove zvezde. Simbol jevrejskog naroda funkcionalizovan je radi medijske promocije separatističke koalicije i zloupotrebljen u antijugoslovenskoj i antisrpskoj kampanji s podtekstom da su ne samo kosovski Albanci, već i Slovenci u Jugoslaviji delitelji jevrejske sudbine. Kod nadležnih vlasti u Ljubljani, SJOJ je podneo krivičnu prijavu zbog zloupotrebe Davidove zvezde, a upućen je i javni protest. Krivične prijave su odbačene, a Jože Školjč, predsednik omladinske organizacije (kasnije Liberalno-demokratske stranke), formalni organizator skupa u Cankar­jevom domu, uputio je SJOJ izvinjenje. Međutim, Mladina, nedeljnik blizak ovoj organizaciji u broju od 10.3.1989, na sledeći način komentariše postupak SJOJ: “Zašto su Židji podneli krivičnu prijavu? Zbog novca, naravno.” Nova krivična prijava, naravno, opet bez rezultata. (Jevrejski pregled, 1989) Na ovaj način, u Sloveniji je jasno stavljeno do znanja da što se tiče antisemitizma, on je konstitutivni deo slovenačkog klerikalizma, nema više lovostaja. Ljubljanski studentski list Tribuna, od avgusta 1988. do marta 1989. objavljuje u nastavcima Protokole sionskih mudraca. Objavljivanje (u nastavcima) ove biblije antisemitizma nije mogla da prekine ni krivična prijava, ni političke intervencije ni apeli. (Jevrejski pregled, 1989.a.) Tako smo u Jugoslaviji (doduše, kada je već bila u delovima), doživeli prvo “čisto” izdavanje Protokola nakon 1945. Interesantno je da ova činjenica vodećoj separatističkoj republici, ni za jotu nije naudila njenom demokratskom imidžu.

Hrvatska

Pre Drugog svetskog rata i tokom postojanja Nezavisne Države Hrvat­ske, ova bivša jugoslovenska republika bila je, što se antisemitizma tiče, najizrazitije područje na jugoslovenskom tlu. Međutim, nakon 1945, u tom pogledu, sve do predizborne kampanje za republičke izbore 1990, Hrvatska je bila potpuno mirno područje. Zabeleženi su samo minorni incidenti, kao skidanje table sa zgrade Jevrejske opštine u Splitu (18.9.1982.) i ispisivanje poruke antisemitske sadržine na ulazu u zgradu Jevrejske opštine u Zagrebu (22.10.1982). Nije slučajnost što se nastu­panje hrvatskog separatističkog nacionalizma poklapa sa početkom međunacionalnih tenzija sa Srbima i antisemitizmom. Naime, antisemi­tizam i antisrbizam su konstitutivni elementi svih varijanti hrvatskog antijugoslovenstva i separatizma.

Uoči otvaranja predizborne kampanje, Matica hrvatska štampala je knjigu Franje Tuđmana Bespuća povijesne zbiljnosti. Logor Jasenovac je u središtu ove knjige, kao uostalom i cele publicističke delatnosti F. Tuđmana iz njegovog opozicionog perioda. Budući otac hrvatske državnosti, Jevreje u logoru Jasenovac predstavlja kao pomagače ustaša, kao one koji su u svojim rukama “držali odabiranje tj. izdvajanje zatočenika za likvidaciju, a dijelom čak i samu njenu provedbu”. Na drugom mestu, imajući na umu izraelsko-palestinski sukob, autor pod­vlači daje “malen povijesni korak od naci-fašizma na judeo-nacizam” (Tuđman, 1989:160, 316-320). U samoj predizbornoj kampanji, tri vodeća prvaka pobedničke stranke Hrvatske demokratske zajednice (HDZ), Franjo Tuđman (“Supruga srećom nije ni Srpkinja ni Židovka”), Vladimir Šeks (“Zločesti Židovi”) i Šime Dodan (“Srbi i Židovi vode kampanju protiv Hrvatske u inostranstvu”), davali su izjave antisemit­skog karaktera, ali su i tada osnovni predmet njihovog napada bili Srbi. Izrazito antisemitski bio je intervju, dat takođe za vreme predizborne kampanje, Ive Omračina koji je za vreme NDH bio otpravnik poslova u Berlinu (Slobodni tjednik, od 14.3.1990). Pored ostalog, Jevreji su optuženi za ustaške zločine, a za zločine u jedinom logoru smrti izvan nemačke uprave Jasenovcu, tvrdio je da su izmišljeni. Isto tako Jevreji su optuženi za širenje boljševičke propagande i trovanje svega oko sebe (Yugoslavia, 1991). Protiv Omračina, novinara, odgovornog urednika i izdavača, podneli su krivične prijave, kako Jevrejska opština u Zagrebu, tako i SJOJ – bezuspešno. U isto vreme, staro jevrejsko groblje u Splitu, ponovo je bilo predmet vandalskog rušenja.

Nakon izborne pobede, Franjo Tuđman daje niz izjava jevrejskim ličnostima iz inostranstva o tome da se antisemitizam u Hrvatskoj neće tolerisati (Borba od  1.2.1991). Na centralnom zagrebačkom trgu se istovremeno nesmetano širi ustaška propagandna literatura protiv Srba i Jevreja. U avgustu 1991, desio se dotada najteži incident zabeležen u jugoslovenskim zemljama nakon rata: minirana je zgrada Jevrejske opštine i jevrejsko groblje u Zagrebu, pod okolnostima koje upućuju na mogućnost da su počinioci bili povezani sa špijunsko-diverzantskim radnjama vezanim za raspad Jugoslavije. Većina političkih stranaka Hrvatske osudila je ovaj incident. Uz veliku pompu zgrada, sada Židovske općine, obnovljena je državnim sredstvima. Kada je nakon otcepljenja Hrvatske od Jugoslavije započeo unutrašnji rat, osnovan je Krizni štab jevrejskih opština Hrvatske koji je postao sastavni deo hrvatske propagandne ratne mašine.[7]

Makedonija

U Skoplju se na makedonskom jeziku, krajem osamdesetih po­javila, prethodno 1985. u Beogradu zabranjena, knjiga Mihaila Popov­skog Tajanstveni svet masona. Na makedonsko izdanje reagovao je Savez jevrejskih opština i u Skoplju je doneto rešenje o njenoj zabrani.

Srbija

Uprkos sudskoj zabrani, u izlozima beogradskih knjižara se 1988. ponovo pojavila knjiga Mihaila Popovskog, Tajanstveni svet masona. Na intervenciju SJOJ-a, knjiga je povučena iz prodaje. Godine 1989. po­javilo se foto reprint izdanje Protokola sionskili mudraca iz 1934. (Patrioticus. Ko potkopava čovečanstvo. Beograd, 1934) – ponovo bez naznake izdavača. Na intervenciju SJOJ-a, zaplenjeni su primerci pronađeni u knjižarama (Jevrejski pregled, 1989). Srpska pravoslavna crkva je uz najveće počasti, dajući mu rang sveca, priredila prenošenje posmrtnih ostataka (iz inostranstva) vladike Velimirovića leta 1991. Istaknuti teolog i antikomunista, Velimirović je bio i antisemita (Velimirović, 1985), što se jasno može videti iz njegovih Sabranih dela publikovanih uz punu pompu od strane Srpske pravoslavne crkve krajem 1991. Na Velimirovićev antisemitizam i njegovo glorifikovanje reagovao je jedino Filip David u opozicionom nedeljniku Vreme (29.7.1991). U istom broju, možemo naći i reakciju jednog čitaoca na antisemitski incident u Skupštini Srbije.

Na ulazu u jevrejsko groblje u Beogradu, februara 1992, osvanuo je natpis “Smrt Jevrejima” i “Jevrejske p…” (stvar zataškana). U žutoj štampi pojavljuju se tekstovi Dragoša Kalajića koji je i od ranije bio poznat kao fašista i antisemita. U februarskom broju za 1992. zvanični organ Srpske pravoslavne crkve Pravoslavlje, objavljuje tekst “Jevreji ponovo raspinju Hrista” (smenjen glavni i odogovorni urednik, a SPC se izvinila Jevrejskoj opštini). Nekoliko dana kasnije, agencija Tanjug emituje tekst svog moskovskog dopisnika Šaranovića, o tome da je “jevrejski lobi u vrhovima ruske diplomatije sredio diplomatsko priznanje Hrvatske i Slovenije od strane Rusije”. Novosadski dnevni list Dnevnik, objavio je 20.9.1994. tekst u kojem se tvrdi da se Jugoslavija raspala zahvaljujući masonsko-jevrejskoj zaveri.

Nakon raspada Jugoslavije, u Srbiji su se na političkoj sceni pojavili zahtevi za rehabilitaciju Ljotića, Nedića i Draže Mihailovića. S jedne strane radilo se o antikomunističkom i nacionalističkom talasu u sferi kulture, ali i, kao u slučaju Srpske narodne obnove (SNO) ili “nove srpske desnice”, o otvorenom idejnom i političkom nastavljanju tradicije srpskog fašizma. Iako je reč o kulturnim i političkim tendencijama u opoziciji naspram vladajuće Socijalističke partije Srbije, skoro da nije bilo nikakve reakcije na javne rehabilitacije ideologa srpskog fašizma Ljotića – direktnog saučesnika u istrebljivanju srpskih Jevreja, i čet­ničkog vođe Draže Mihailovića – koji je tokom rata ubijao Jevreje kao komuniste. Istovremeno, započet je i talas rehabilitacije srpskog kvis­linga Milana Nedića.[8]

I u Srbiji je došlo do funkcionalizacije Jevreja osnivanjem Društva srpsko-jevrejskog prijateljstva koje je 1989/1990. postalo sastavni deo propagandne i ratne mašine u unutrašnjim ratovima u Jugoslaviji. U tu funkcionalizaciju čiju su posledicu Jevreji u Srbiji osetili već 1993 – za razliku od Zagreba, nije bila uvučena i Jevrejska opština u Beogradu.[9] Interesantno je daje to Društvo, u kojem se broj Jevreja može izbrojati na prste, smatralo da je doprinos prijateljstvu s jevrejskim narodom upotrebljavanje klasičnih antisemitskih parola, kao “Jevreji vladaju štampom”, “Oni drže u rukama svetski biznis”; “Jevrejski lobi vlada Amerikom” ili stereotipa “Jevreji se čvrsto međusobno drže i pomažu”- ali upotrebljeni u pozitivnom kontekstu “treba da se na njih ugledamo”; “oni će nam pomoći”. Drugi mehanizam koji je primenilo ovo u stvar­nosti ekstremističko srpsko nacionalističko udruženje, je poziv na na­vodnu “istovetnu tragičnu sudbinu srpskog i jevrejskog naroda”, da su “Srbi, kao i Jevreji, nebeski narod” i sve to začinjeno jednom očigled­nom neistinom “da na tlu Srbije i medu srpskim narodom nikada nije bilo antisemitizma” (citat je iz izjave Klare Mandić Politici od 22.8.1.984, a povodom jednog psihopatskog antisemitskog.i antimuslimanskog pam­fleta u biltenu SNO objavljenog u Bijelom Polju).

Da strah od povratnog dejstva uvlačenja apstrakcije “jevrejskog naroda” (kojem se, uzgred budi rečeno služi i antisemitizam) u propa­gandni mehanizam ratno-huškačke mašine od strane Društva srpsko-jevrejskog prijateljstva nije neosnovan neka posluže dva primera. U reviji Horoskop (od 22.6.1992) koju izdaje koncern Politika, čije je glavno informativno glasilo obilovalo funkcionalizacijom Jevreja pos­redstvom gorepomenutog Društva, u udarnom tekstu čitamo: “Treba prekinuti sjedinjavanje i prijateljstvo s Jevrejima jer oni su špijuni i ništa drugo.” Objavljivanju Protokola prethodio je poziv izvesnog vojvode Vučinića (Srpski rojalistički blok) na pogrom Jevreja, a u vezi skandala sa dvema privatnim bankama, Jugoskandik i Dafiment, koje su bukvalno opljačkale svoje štediše. Uvlačenje Jevreja u centar medijske pažnje od strane Društva srpsko-jevrejskog prijateljstva – čiji je sekretar Klara Mandić istovremeno nastupala i kao propagandni agent Dafiment banke – najbolje ilustruje delatnost te organizacije.

Uspon srpskog nacionalizma 1993. i 1994. godine prati uspon antisemitizma. U tome učestvuje žuta štampa: Svet (koji u proleće 1994. iz broja u broj objavljuje po jedan antisemitski tekst), Duga, Srpska narodna obnova, parafašističke nacionalne organizacije (Srpski rojal­istički blok), da bi proces dostigao kulminaciju nekažnjenim štampanjem biblije antisemitizma, Protokola sionskih mudraca (dva izdanja, jedno 1993. i drugo 1994) uz besplatnu medijsku reklamu za slobodno ras­turanje ovog korpusa mržnje.

Antisemitizam je lakmus nacionalističkog šovinizma i fašizma. Sasvim nezavisno od političke volje aktera, on izbija i onda kada se zbog spoljnih razloga, kao danas u Hrvatskoj i bivšim socijalističkim zem­ljama, želi prikriti. U prethodnoj Jugoslaviji, uključujući i Srbiju, on nije fenomen od bitnog značaja, ali se ne srne prećutati. Isto tako, opasno je da se stvore mitologije o istorijskom nepostojanju toga fenomena. S obzirom na to da prethodnu Jugoslaviju odlikuje najviši stepen iracional­nog nacionalizma i Šovinističke mržnje, postoji latentna opasnost od antisemitizma. On se ne srne prećutati, ali treba imati na umu njegovu perifernost u ovoj zemlji mržnje. Južnoslovenska braća se dovoljno mrze međusobno, za mržnju im nisu potrebni Jevreji. Ali, kod svih šovinista i fašista ostaje uvek dodatna potreba za mržnjom; kao što je poznato, do sada su u istoriji taj prostor obično ispunjavali Jevreji.

 

Izvor: Laslo Sekelj, Vreme beščašća – Ogledi o vladavini nacionalizma, Akademija Nova, Beograd, 1995.

Laslo Sekelj (1949-2001), sociolog, objavio i priredio sledeće knjige: O anarhizmu, 1982; Komunizam i država, 1989; Revolucija nije partijska stvar: komunističke kritike boljševizma, 1987; Jugoslavija: struktura raspadanja, 1990.

[1] Jevrejski istorijski muzej, Beograd. Fondovi: 54, 58, 103, 110, 126, 140; Jevrejski bilten, Vol. IV,  No. 1-2/1953; No.5/1953; Vol. VI, No. 1-2/1955; Vol. VII. No 9-10/1956; Vol. IX, No.3/1958; Jevrejski pregled, Vol. XI, No.10-11/1960.

[2] Husein Đozo (1912-1982), islamski teolog i pripadnik SS divizije Handžar. Posle odlužene petogodišnje zatvorske kazne, posle Drugog svetskog rata, nakon nekog vremena nastavlja teološki rad i postaje funkcionir zvanične organizacije jugoslovenskih muslimana. Prijatelj pro-nacistički orijentisanog jerusalimskog muftije Al-Huseinija, sa kojim sarađuje i nakon rata. Pokreće list Preporod 1970. godine. Korišćen od strane države u periodu razvoja pokreta nesvrstanih, zbog svog poznavanja arapskog jezika i bliskoistočnih veza.(nap. Antipolitika)

[3] Jevrejski istorijski muzej, Beograd. Fondovi: 103, 110; Jevrejski bilten, Vol. II, No 9-10/1951; Vol. V, No. 5/1954.

[4] Jevrejski bilten, Vol. II,  No. 9-10/1951; Vol. V, No.5/1954

[5] Dragoš Kalajić (1943-2005) slikar, ideolog intelektualnog nefašističkog kruga Nova srpska desnica. Još krajem šezdesetih godina je počeo da objavljuje tekstove napisane pod uticajem Juliusa Evola, kog je lično poznavao. (nap. Antipolitika)

[6] Miro Glavurtić (1932- ), pripadnik beogradske umetničke grupe Mediala, osnovane 1953. godine, čiji su pripadnici bili bliski reakcionarnim i mističnim idejama. (nap. Antipolitika)

[7] Usled prekida komunikacija sa Hrvatskom, ne raspolažem pouzdanim infor­macijama o razvoju događaja nakon septembra 1991.

[8] Prvobitna, engleska, verzija ovoga teksta ( Sekelj, 1993) i prilog o Jugoslaviji za publikaciju Atisemitism – World Report 1992 (London: Institute of Jewish Affairs), 1993. našli su se u januaru, aprilu i maju 1994. na udaru besomučne medijske kampanje Društva srpsko-jevrejskog prijateljstva.  Tri (jevrejska) aktivista ovog Društva formirali su neku vrstu lobija “Jevreji za Nedića”, a u okviru još jedne kampanje za rehabilitaciju srpskog kvislinga, koji se pred­stavlja ne kao izdajnik i saradnik okupatora nego kao “spasitelj” Srba od fizičkog istrebljenja. Na udaru je bila moja konstatacija o saučesništvu Nedića i njegove administracije u istrebljivanju srpskih Jevreja. Iza svega toga krio se jedan profani propagandni motiv. Naime, Društvo srpsko-jevrejskog pri­jateljstva počiva na ideji-vodilji o “genocidnom karakteru hrvatskog naroda” i kontinuiranoj ljubavi srpskog i jevrejskog naroda. Po ovom udruženju građana, genocid nad Jevrejima i Srbima (Romi im nisu bitni) od strane NDH iz Drugog svetskog rata, predstavlja se kao pravi uzrok rata iz 1991. S druge strane, hrvatsko-jevrejska propaganda pokušava da predstavi situaciju u Srbiji u Drugom svetskom ratu kao da je ona bila ista kao u Hrvatskoj. Otuda profesionalni nacionalni radnici iz Društva srpsko-jevrejskog prijateljstva, Klara Mandić, Ljubomir Tadić i Jaša Almuli smatraju da ne sme da se dozvoli da padne i najmanja senka na trajnu i nikada prekinutu ljubav apstrakcije zvanu Srbi, u odnosu na apstrakciju zvanu Jevreji.

[9] Na izborima za Upravu i Veće Jevrejske opštine u Beogradu, maja 1992, sa liste koju je postavilo Društvo srpsko-jevrejskog prijateljstva niko nije uspeo da osvoji nijedno od 26 mesta.

 

Share this post: